Gmina Górowo Iławeckie jest jedną z większych jednostek samorządu terytorialnego w województwie warmińsko-mazurskim – ma powierzchnię 416 km2 i zamieszkana jest przez nieco ponad 7 300 osób. Gmina leży w obrębie Pobrzeża Wschodniobałtyckiego, w skład którego wchodzi makroregion Niziny Staropruskiej. I właśnie tu kilkanaście tysięcy lat temu ustępujący lodowiec pozostawił wał morenowy zwany Wzniesieniami Górowskimi z największymi wywyższeniami sięgającymi powyżej 200 m n.p.m. Znacznie mniejsza, wschodnia część gminy leży w mezoregionie Niziny Sępopolskiej. W dużej mierze właśnie ta bardzo urozmaicona rzeźba terenu, duża lesistość oraz wiele zabytków architektonicznych stanowią o atrakcyjności turystycznej gminy Górowo Iławeckie. Przekonać się o tym można przemierzając trzy szlaki rowerowe, na których zlokalizowana jest większość najatrakcyjniejszych dla turysty miejsc. Przez tereny gminy będzie przebiegał także międzynarodowy szlak rowerowy wiodący przez północną i wschodnią Polskę.

Historia

W średniowieczu obszar górowszczyzny zamieszkiwany był przez pruskie plemię Natangów. Stąd wywodził się Herkus Monte – pierwowzór mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda, jeden z najwybitniejszych wodzów, przywódca największego powstania pruskiego przeciwko Krzyżakom w latach 1260–1274. Rok przed upadkiem powstania został on zdradziecko pojmany i powieszony – prawdopodobnie w lesie w okolicach Robit (północno-zachodnia część gminy). Imię Herkusa Monte nosi uniwersytet w litewskiej Kłajpedzie, a niemym świadkiem historii jest miecz odnaleziony w okolicach wsi Woryny – datowany na XI wiek (rysunek powyżej) oraz grodziska pruskie w Wiewiórkach, Wokielach, Worynach czy Piasecznie.
Nieco później zostały wybudowane kościoły, które są jednymi z najcenniejszych zabytków architektury sakralnej. Są to pochodzące z XIV–XVI w. obiekty w Pieszkowie, Janikowie, Kandytach i Bukowcu.

Atrakcje turystyczne

Jedną z największych atrakcji turystycznych gminy jest Europejskie Centrum Bociana Białego w Żywkowie, zwanym często bocianią wioską. W tej niewielkiej, bo liczącej zaledwie 9 gospodarstw i zamieszkałej przez 25 osób miejscowości położonej tuż przy granicy z Rosją gnieździ się corocznie ponad 40 par tych pięknych ptaków (bocian biały jest naszym symbolem i jego wizerunek umieszczony jest na logo gminy). We wsi zlokalizowana jest placówka Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków. Z Żywkowa do pobliskich Toprzyn prowadzi bociania ścieżka dydaktyczna – te dwie wsie leżą na tzw. szlaku bocianim, obejmującym także położone dalej na wschód przygraniczne miejscowości w innych gminach powiatu bartoszyckiego: Lejdy, Szczurkowo czy Lwowiec, gdzie są także większe skupiska bocianów. Tuż przy granicy, tylko 10 km na zachód znajduje się rezerwat przyrody Jezioro Martwe – położone wśród lasów dystroficzne jeziorko o powierzchni około 3 ha. Nazwa odpowiada rzeczywistości – z powodu znacznego zakwaszenia w wodach jeziora praktycznie brak jest życia biologicznego. Ten leśny rezerwat otoczony jest torfowiskami ze stanowiskami unikalnej maliny moroszki.

Lasy stanowią ponad 30% powierzchni gminy i obfitują w interesującą faunę: łosie, jelenie, sarny, dziki, bobry. Spotyka się tu orły bieliki, puchacze, żurawie, czaple czy błotniaki zbożowe. Można tu także zobaczyć gnieżdżącego się w lasach kuzyna najbardziej znanego ptaka gminy – rzadkiego bociana czarnego. Płazy i gady to traszki, ropuchy, padalce, zaskrońce
oraz groźna żmija zygzakowata. Liczne pomniki przyrody to głównie dęby, buki i lipy, a także głazy narzutowe.

Północna część gminy obfituje w liczne zbiorniki wodne, największe z nich to: stawy hodowlane w okolicach Woryn, stawy pomiędzy Dzikowem a Jeziorem Martwym, w okolicach Stegi Małej,
Lipnik czy Reszkowa. Z uwagi na nieprzeciętne walory środowiskowe ponad 75% powierzchni gminy objęte jest obszarem chronionym Natura 2000 – „Ostoja Warmińska”.

W okolicach Dzikowa znajduje się najwyższy punkt Wzniesień Górowskich – Góra Zamkowa. Wypiętrzona jest ona na 216 m n.p.m., u jej podnóża zlokalizowana jest leśna ścieżka dydaktyczna. Góra ta stanowi punkt, z którego wybitny astronom i matematyk Fryderyk von Bessel rozpoczął w pierwszej połowie XIX w. pomiary kartograficzne tej części ówczesnych Prus Wschodnich.

W Dzikowie znajdują się ruiny po jednej z największych i najbardziej znanych budowli, jaka istniała na terenach obecnej gminy Górowo Iławeckie – pałacu rodu von Schwerin. Pod koniec II wojny światowej w piwnicach pałacu zmagazynowano ewakuowane z Królewca dzieła sztuki. A że właśnie to na zamku w Królewcu po raz ostatni widziano słynną Bursztynową Komnatę, siłą rzeczy Dzikowo jest wskazywane jako jedno z miejsc jej ukrycia.

Nieco ponad 2 km na wschód nad miejscowością Pareżki dominuje Tajemnicza Góra, która jest niższa od Góry Zamkowej zaledwie o 6 m. Łączy się z nią wiele domysłów związanych z II wojną światową, kiedy to wydrążono tutaj liczne sztolnie – wskazywana jest m.in. jako kolejne miejsce ukrycia wspomnianej Bursztynowej Komnaty. Nic więc dziwnego, że Tajemnicza Góra jest częstym celem wypraw poszukiwaczy i eksploratorów.

W pobliskich Kandytach znajduje się poniemiecki cmentarz zachodni, założony w 1890 r., na którym spoczywają ówcześni mieszkańcy miejscowości. Nekropolia zdewastowana w drugiej połowie ubiegłego wieku została odnowiona w latach 2000– 2011, a memento wyryte w kamieniu na długo pozostaje w pamięci. W pracach porządkowych brała udział młodzież z zespołu
szkół, przy którym funkcjonuje kompleks boisk sportowych Orlik 2012.

Idąc dalej na wschód dotrzemy do Kamińska – największej miejscowości gminy. Dzięki funduszom z Unii Europejskiej powstało tam Gminne Centrum Rekreacji. W jego skład wchodzi bogato wyposażony plac zabaw oraz park linowy – jedyny taki obiekt w promieniu kilkudziesięciu kilometrów. Tu, przy emocjonującym pokonywaniu 23 przeszkód zawieszonych kilka metrów nad ziemią można doświadczyć sporej dawki adrenaliny. Kilkaset metrów na północ znajduje się stadion sportowy.

Historia Kamińska bardzo silnie związana jest z II wojną światową. Tu mieściło się komando pracy Stalagu IA Stablack – największego obozu jenieckiego w Prusach Wschodnich. W stalagu więzionych było łącznie 300 tysięcy żołnierzy radzieckich, brytyjskich, francuskich, belgijskich, włoskich oraz polskich (w tym obrońcy Westerplatte); tysiące z nich straciły
tu życie. W 2009 r. podczas międzynarodowej uroczystości odsłonięty został obelisk poświęcony jeńcom i ofiarom Stalagu IA Stablack.

W okresie poprzedzającym wojnę obszar okolic Kamińska (a także leżący dziś po rosyjskiej stronie granicy) został zamieniony na poligon wojskowy Stablack. Powstało wtedy wiele tajemniczych budowli, których prawdziwego przeznaczenia możemy się dziś tylko domyślać. Ich śladem, z inicjatywy Pana Tomasza Sowińskiego, powstaje ścieżka turystyczna „Śladami poligonu Stablack”, a prowadzi ona do takich obiektów jak: Tajemnicza hala, Bunkier z rurami, Biała leśniczówka czy Pokopana góra.

Bezpośrednią pozostałością po wojennej zawierusze jest niemieckie działo samobieżne Jagdpanzer, które ugrzęzło w okolicach Janikowa (widoczna jest tylko lufa). Z uwagi na niewielką liczbę dział, które przetrwały działania wojenne, jest to obiekt unikalny. Jednak po wojnie wybudowany na nim został przepust drogowy, co bardzo utrudnia wydobycie maszyny.
Natomiast z okresu przedwojennego pochodzi pewna tajemnicza budowla – betonowa wieża stojąca na wzgórzu obok miejscowości Wągniki. Do dziś nie wiadomo, jakie było przeznaczenie tego obiektu o wysokości około 6 m – jedna z kilku hipotez mówi, że była to latarnia nawigacji lotniczej, inna, że konstrukcja pod siłownię wiatrową, a jeszcze inna wskazuje na
komin starej cegielni.

Mówiąc o historii gminy nie można nie wspomnieć o burzliwych czasach epoki napoleońskiej. Sam „bóg wojny” odcisnął tu swoje piętno: najpierw jego wojska starły się z Rosjanami w bitwie pod Dwórznem (dawniej Hoff) w dniu 6 lutego 1807 r., a dzień później spod Grądzika ruszyła szarża kawaleryjska zapoczątkowująca dwudniową bitwę pod Pruską Iławką (Preussisch Eylau) – starcie niezwykle krwawe i uznawane za nierozstrzygnięte. Sam Napoleon dowodził wojskami ze wzniesienia w Warszkajtach, zwanego od tej pory Górą Napoleona. Współcześnie we
wspomnianym Dwórznie odbywają się historyczne rekonstrukcje zwycięskiej dla wojsk napoleońskich bitwy. Sięgając jeszcze dalej w przeszłość należy wspomnieć o nieszczęsnej
kobiecie Englersche z Augam, która została uznana za czarownicę i w 1686 r. spłonęła na stosie w Górowie Iławeckim, co upamiętnia kamienna tablica wmurowana na tyłach górowskiego
ratusza. O ile ta opowieść jest, niestety, prawdziwa, to drugą tragiczną historię o żywcem zamurowanej zakonnicy z Weskajm, niesłusznie oskarżonej o kradzież, należy położyć raczej na półkę z legendami. Było już za późno na jej ratunek, gdy dowód niewinności – trzy lipy posadzone korzeniami do góry – zamieniły się w piękne drzewa. Faktem jest, że w Weskajmach kiedyś przebywały zakonnice, a jedyna z trzech lip, która przetrwała do dzisiaj, ma bardzo charakterystyczny kształt.

Miasto Górowo Iławeckie

Pośrodku gminy na siedmiu wzgórzach położone jest urokliwe miasteczko Górowo Iławeckie, stanowiące oddzielną jednostkę samorządu terytorialnego. Ze swoimi 332 hektarami powierzchni
jest ono najmniejszą terytorialnie gminą w Polsce. Górowo zostało założone w 1335 r. jako Landsberg. Z tego okresu pochodzą najstarsze i najcenniejsze zabytki – ratusz miejski i cerkiew greckokatolicka (dawny kościół ewangelicki), znana z ikonostasu i fresków Jerzego Nowosielskiego, a także największej na Warmii i Mazurach polichromii sufitowej. Równie piękny jest neogotycki kościół rzymskokatolicki z końca XIX w. czy pochodzące z tego okresu kamieniczki w centrum miasta. Starówka zachowała średniowieczny układ urbanistyczny z regularną siecią ulic i prostokątnym rynkiem. Warte odwiedzenia są także pozostałości dawnych murów miejskich, wieża ciśnień, cmentarz żydowski, ukraińska izba pamięci czy izba pamięci utworzona przez członków stowarzyszenia „Dreyse”, w której obejrzeć można liczne (głównie militarne) pamiątki związane z historią tych ziem. Jedną z największych miejskich atrakcji jest Muzeum Gazownictwa powstałe w 1995 r. na bazie gazowni starego typu. Dużo uroku miasteczku dodaje Staw Garncarski położony w centrum Górowa. Wjeżdżając do miasta od strony Olsztyna nie sposób nie zauważyć budynków kompleksu Zespołu Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania (po II wojnie światowej – w wyniku Akcji Wisła – deportowana została tu liczna grupa ludności ukraińskiej z południowo--wschodniej Polski). Jak wcześniej wspomniano, gmina Górowo Iławeckie leży na obszarze dawnych Prus Wschodnich.
Powojenna geopolityka sprawiła, że zniknęły one z mapy świata, a teraz przebiega tu granica Unii Europejskiej. Przygraniczne położenie naszej gminy stwarza potencjał rozwojowy
dla współpracy z rosyjską enklawą – Obwodem Kaliningradzkim (bliżej stąd jest do Królewca niż do Olsztyna). Umożliwić to mogą wolne tereny inwestycyjne (także uzbrojone), które czekają na potencjalnych inwestorów.